Bank sistemində pulların ekspertizasının təşkili və aparılması

QAYDALARI

1. Ümumi müddəalar

1.1. Bu Qaydalar “ Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı haqqında”, “Banklar haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunlarına, habelə Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik aktlarına uyğun olaraq hazırlanmışdır və pulların saxtakarlıq əlamətlərini, onların saxta olub-olmamasını və səthi tam olmayan əskinasların səthini müəyyən etmək məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının bank sistemində pulların ekspertizasının təşkili və aparılması qaydalarını müəyyən edir.

1.2. Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı (bundan sonra - Milli Bank) milli pul nişanlarının həqiqiliyi (saxta olub olmaması) və səthi tam olmayan əskinasların səthi, xarici pul nişanlarında isə saxtakarlıq əlamətləri haqqında ekspert rəyini verir.

1.3. Milli Bank:

1.3.1. həqiqiliyi şübhə doğuran və səthi tam olmayan milli pul nişanlarının;

1.3.2. xarici valyuta ilə əməliyyat aparmaq hüququ olan bankların, Azərbaycan Respublikasının müvafiq dövlət və digər səlahiyyətli orqanlarının təqdim etdikləri və Milli Bank tərəfindən milli valyutaya nisbətən rəsmi məzənnələri müəyyənləşdirilən xarici valyuta əskinaslarında saxtakarlıq əlamətlərini müəyyən etmək məqsədi ilə onların ekspertizasını təşkil edir.

1.4. Banklar səthi tam olmayan milli pul nişanlarının səthini və həqiqiliyi şübhə doğuran pul nişanlarında saxtakarlıq əlamətlərini müəyyən etmək məqsədi ilə onların ekspertizasını keçirir.

1.5. Ekspertizanın aparılması üçün minimal texniki tələblərə cavab verən zəruri avadanlıq və cihazların siyahısı Milli Bank tərəfindən müəyyənləşdirilir və bu barədə banklara məlumat verilir.

2. Anlayışlar

2.1. Pulların ekspertizası - xüsusi avadanlıq və vasitələrdən istifadə etməklə pul nişanlarının səthinin, qüsurlu, saxtakarlıq əlamətlərinin və saxta olub-olmamasının müəyyən edilməsi.

2.2. Nümunə - ödəniş vasitəsi olmayan, tədavülə buraxılmayan, istehsalçı tərəfindən emitentin sifarişinə əsasən hazırlanmış, üzərində xüsusi qeydiyyatı olan pul nişanları.

2.3. Qüsurlu pullar - istehsal prosesində Milli Bankın hər bir nominal üçün müəyyən etdiyi parametrlərdən fərqlənən və ya hər hansı dəyişikliyə (vizual görünüşü, ölçüləri və s.) məruz qalan pullar.

2.4. Saxta pullar - istehsal və hazırlanma üsulundan asılı olmayaraq bank-emitent tərəfindən tədavülə buraxılmış pul nişanlarını imitasiya edən (oxşadan, bənzədən), həqiqi pul nişanlarının hissələrindən istifadə edilərək hazırlanmış (yapışdırılmış) və ya həqiqi pul nişanlarının nominalının və digər parametrlərinin dəyişdirilməsi nəticəsində düzəldilmiş pullar.

2.5. Tədavülə yararlı olan pullar:

2.5.1. həqiqiliyinə şübhə olmayan;

2.5.2. dizaynına və ölçülərinə görə Milli Bankın müəyyən etdiyi standartlara uyğun olan (əskinasların ölçüləri standartdan 1-2 mm fərqlənə bilər);

2.5.3. səthi tam və bütöv olan;

2.5.4. nominalı aydın və tam müəyyən edilən;

2.5.5. vizual görünüşünü itirməyən;

2.5.6. qüsurlu olmayan.

2.6. Tədavülə yararsız olan pullar - bu Qaydaların 2.5-ci bəndində göstərilən əlamətlərə uyğun olmayan pullar.

3. Banklarda pulların ilkin ekspertizasının təşkili və aparılması

3.1. Banklarda səthi tam olmayan milli pul nişanlarının və həqiqiliyi şübhə doğuran pulların saxtakarlıq əlamətlərinin müəyyən edilməsi məqsədi ilə ilkin ekspertiza aparılır.

3.2. Sayılma və çeşidlənmə zamanı tədavülə yararsız və həqiqiliyi şübhə doğuran pul nişanları aşkar edildikdə onları:

3.2.1. müştəriyə qaytarmaq;

3.2.2. tədavülə buraxmaq;

3.2.3. məhv etmək;

3.2.4. tədavülə yararsız və ya saxta olması barəsində pul nişanlarının üzərində ştamp vurmaq və ya hər hansı bir fiziki dəyişiklik etmək (yazılı işarə qoymaq, kəsmək, cırmaq, deşik açmaq və s.) qadağan olunur.

3.3. Banklar məhdudiyyət qoyulmadan tədavülə yararlı, tədavülə yararsız və həqiqiliyi şübhə doğurmayan (saxta olmayan), bütöv bir hissədən ibarət səthinin 60%-dən az olmayan hissəsini saxlamış milli pul nişanlarmı qəbul etməli və dəyişdirməlidir.

3.4. Banklar bir neçə hissədən ibarət olan səthinin 100%-ni saxlamış milli pul nişanları hissələrinin eyni əskinasa məxsus olmasını müəyyənləşdirmək məqsədilə bu Qaydaların 3.7-ci və 3.8-ci bəndlərinə müvafiq olaraq qəbul edir və Milli Banka ekspertizaya təqdim edirlər. Ekspertiza rəyi müsbət olduqda pul nişanlarının dəyəri ödənilir.

3.5. Səthi tam olmayan əskinasların səthini müəyyənləşdirmək üçün xüsusi 200 damalı cədvəllərdən istifadə olunur (Əlavə №-1, 2, 3).

3.6. Əskinasların saxlanılan hissəsinin sahəsi aşağıdakı kimi müəyyən edilir:

3.6.1. zədələnmiş əskinasın saxlanılan hissələri damalı cədvəlin üzərinə qoyulur, sol yuxarı künclə uyğunlaşdırılır və perimetr boyu qırmızı qələmlə konturu çəkilir;

3.6.2. konturun daxilində qalan tam damalar sayılır, konturun xətti ilə kəsilmiş damaların sayı yarı bölünüb tam damaların sayı ilə toplanılır. Alınan damaların sayı 120 - dən az olmadıqda əskinasın nominal dəyəri ödənilir.

3.7. Fiziki və hüquqi şəxslər milli pul nişanlarını ekspertizadan keçirmək məqsədi ilə onları banklara, Milli Banka və ya onun qurumlarına əlavə haqq ödəmədən təqdim edə bilərlər.

3.8. Ekspertiza üçün pullar fiziki və hüquqi şəxslərdən ərizə əsasında (Əlavə №-4) qəbul edilir. Ərizə üç nüsxədən ibarət tərtib edilir. Onun bir nüsxəsi müvafiq qeydlə müştəriyə qaytarılır, biri kassa sənədlərində saxlanılır, biri isə pul nişanı ilə birlikdə ekspertiza üçün Milli Banka və ya onun qurumlarına təqdim edilir.

3.9. Banklar aşkar etdiyi səthi müəyyənləşdirə bilinməyən, bir neçə hissədən ibarət olan səthinin 100%-ni saxlamış, həqiqiliyi şübhə doğuran, ekspertiza üçün qəbul etdiyi milli pul nişanlarmı (ərizənin bir nüsxəsi ilə birlikdə) üç iş günündən gec olmayaraq Milli Banka və ya onun qurumlarına ərizə ilə (Əlavə №-5) təqdim edirlər.

3.10. Qüsurlu pullar yalnız bütöv bir hissədən ibarət səthinin 60%-dən az olmayan hissəsini saxladıqda nominal dəyəri ödənilir. Pulların qüsurlu olub-olmaması Milli Bank tərəfindən müəyyən edilir.

3.11. Müvəkkil banklar zədələnmiş xarici valyuta pul nişanlarım dəyişdirə bilərlər.

4. Milli Bankda və onun qurumlarında pulların ekspertizasının təşkili və aparılması

4.1. Milli Bank tədavülə yararlı, tədavülə yararsız və həqiqiliyi şübhə doğurmayan (saxta olmayan), bütöv bir hissədən ibarət səthinin 60%-dən az olmayan hissəsini və ya eyni əskinasa məxsus hissələrdən ibarət olan səthinin 100%-ni saxlamış milli pul nişanlarım qəbul edir və dəyişdirir. Hissələrin eyni əskinasa məxsus olması yalnız Milli Bank tərəfindən müəyyən edilir.

4.2. Milli Bankın struktur bölmələrində və qurumlarında hüquqi və fiziki şəxslərdən ekspertiza üçün qəbul edilmiş və çeşidlənmə zamanı aşkar edilmiş həqiqiliyi şübhə doğuran və səthi tam olmayan milli pul nişanların ekspertizası təşkil edilir.

4.3. Həqiqiliyi şübhə doğuran milli pul nişanlarının ekspertizası keçirildikdə onlarda mühafizə elementlərinə görə saxtakarlıq əlamətləri müəyyən edilir və ekspertiza aktı tərtib edilir (Əlavə №-7). Aktın bir nüsxəsi kassa sənədlərində saxlanılır, bir nüsxəsi isə pul nişanı ilə birlikdə həqiqiliyi barədə rəy verilmək üçün bu Qaydaların 4.8-ci bəndində göstərilmiş qaydada Milli Bankın müvafiq struktur bölməsinə təqdim edilir.

4.4. Səthi tam olmayan əskinasın səthi bu Qaydaların 3.5-ci və 3.6-cı bəndlərinə uyğun müəyyən edilir.

4.5. Ekspertizası keçirilmiş səthi tam olmayan əskinasın dəyəri ödənildikdə, onun üzərinə “DƏYƏRİ ÖDƏNİLİB” ştampı vurulur.

4.6. Səthi tam olmayan əskinasların saxlanılmış hissəsi səthinin 60%-dən az olduqda onun üzərinə “TƏDAVÜLƏ YARARSIZDIR. DƏYƏRİ ÖDƏNİLMİR” ştampı vurulur, üç nüsxədən ibarət akt tərtib olunur (Əlavə №-6) və dəyəri ödənilmir. Aktın bir nüsxəsi pulu təqdim edən tərəfə verilir, digər nüsxəsi isə kassa sənədlərində saxlanılır.

4.7. Bu Qaydaların 4.4-cü və 4.5-ci bəndlərində göstərilən əskinaslar akt və doldurulmuş damalı cədvəllə birlikdə saxlanılmaq üçün Milli Bankın müvafiq struktur bölməsinə təqdim edilir.

4.8. Milli Bankın struktur bölmələri və qurumları tərəfindən həqiqiliyi şübhə doğuran, səthi tam olmayan və dəqiq müəyyənləşdirilə bilinməyən milli pul nişanları ərizə ilə (Əlavə №-5) son ekspertiza üçün Milli Banka təqdim edilir.

5. Milli Bankda pulların son ekspertizasının təşkili və aparılması

5.1. Milli Bankda pulların son ekspertizasını Milli Bankın mərkəzi aparatının müvafiq struktur bölməsi həyata keçirir, həqiqiliyi (saxta olub olmaması) və ödənilməsi barəsində son ekspert rəyini verir.

5.2. Ekspert rəyinin verilməsi üçün daxil olmuş pulların ekspertizası on iş günündən gec olmayaraq keçirilir və müvafiq ekspertiza aktı tərtib edilir. Xüsusi hallarda (pulların dəqiq ekspertizasını keçirmək üçün lazımi texniki avadanlıqların və cihazların olmadığı və ya pulların istehsalçıya göndərilməsi zərurəti yarandığı hallarda) pulları ekspertiza üçün təqdim edənə yazılı şəkildə məlumat verməklə bu müddət artırıla bilər.

5.3. Ekspertizanın nəticəsi pulları təqdim edənə bildirilir və müvafiq qaydada ekspertiza aktı göndərilir. Ekspertizadan keçirilmiş dəyəri ödənilməmiş pullar müvafiq qaydada Milli Bankda saxlanılır.

5.4. Pulun ekspertizası nəticəsində onun nominal dəyərinin ödənilməməsi barəsində rəy verildikdə, müvafiq aktın bir nüsxəsi pulları təqdim edənə göndərilir, iki nüsxəsi isə Milli Bankda saxlanılır.

5.5. Səthi tam olmayan əskinasın təqdim olunduğu hissəsinin səthinin 60%-dən az olması müəyyən edildikdə, əskinasın üzərinə “TƏDAVÜLƏ YARARSIZDIR. DƏYƏRİ ÖDƏNİLMİR” ştampı vurulur, müvafiq qaydada ekspertiza aktı tərtib olunur (Əlavə №-6) və bu Qaydaların 5.3-cü bəndində nəzərdə tutulmuş qaydada rəsmiləşdirilir.

5.6. Həqiqiliyi şübhə doğuran pulların ekspertizası zamanı onların saxta və ya həqiqi olması müəyyən edilir. Ekspertiza zamanı həqiqi pulların mühafizə elementlərinin mövcudluğu, pullar saxta olduqda isə onların hər bir mühafizə elementləri üzrə imitasiya olunması faktları və həqiqi mühafizə elementlərindən fərqləri müəyyən edilir. Ekspertizanın nəticəsi üzrə akt tərtib olunur (Əlavə №-8).

5.7. Ekspertiza nəticəsində pulun həqiqi olması müəyyən edildikdə, o aktla birlikdə pulu təqdim edənə qaytarılır.

5.8. Həqiqiliyi şübhə doğuran pulların saxta olduğu müəyyən edildikdə əskinasların üzərinə “SAXTA” yazısı olan ştamp vurulur, sikkələr isə müvafiq qaydada nişanlanır (deşilir, kəsilir və s.).

5.9. Saxta pullar ekspertiza aktı ilə birlikdə hüquq-mühafizə orqanlarına göndərilir.

5.10. Hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən müvafiq tədbirlər görüldükdən sonra qaytarılmış saxta pullar müvafiq qaydada Milli Bankda saxlanılır.

5.11. Saxta pulların məhv edilməsi barədə qərar müvafiq struktur bölmənin təqdimatı əsasında Milli Bankın İdarə Heyəti tərəfindən qəbul edilir. Belə pullar Milli Bankın İdarə Heyəti tərəfindən təyin edilən komissiya tərəfindən məhv edilir.

6. Xarici valyutaların (əskinasların) ekspertizası

6.1. Milli Bank bu Qaydaların 1.3-cü bəndinə müvafiq olaraq yalnız həqiqiliyi şübhə doğuran xarici əskinasları banklardan və müvafiq dövlət və digər səlahiyyətli orqanlardan ekspertiza üçün qəbul edir.

6.2. Ekspertiza onun keçirildiyi tarixə müvafiq əskinasların Milli Banka məlum olan saxtalaşdırma əlamətləri barədə məlumatlara və bu Qaydaların 5.1-ci və 5.2-ci bəndlərinə müvafiq olaraq aparılır və nəticəsi barədə ekspertiza aktı tərtib olunur (Əlavə №-9).

6.3. Xarici valyuta eskinasında saxtalaşdırma əlamətləri müəyyən edildikdə, əskinas aktla birlikdə təqdim edənə qaytarılır.

6.4. Xarici valyuta əskinasında saxtalaşdırma əlamətləri müəyyən edildikdə əskinasın üzərinə “SAXTALAŞDIRMA ƏLAMƏTLƏRİ” yazısı olan ştamp vurulur və bu Qaydaların 5.9-cu bəndinə müvafiq tədbir görülür.

7. Yekun müddəalar

7.l Milli Bank ekspertizası keçirilən milli və xarici pulların seriya və nömrələrinin mərkəzləşdirilmiş uçotunun aparılmasını təşkil edir.

7.2 Bu Qaydalar 1 aprel 2005-ci ildən qüvvəyə minir.

Bank sistemində pulların

ekspertizasının təşkili və aparılması

Qaydalarına Əlavə №-1

1, 5, 10, 50,100, 250, 500 və 1 000 nominallı əskinasın sahəsinə bərabər olan 200 damalı 

CƏ D V Ə L №-1

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

Bank sistemində pulların

ekspertizasının təşkili və aparılması

Qaydalarına Əlavə №-2

10 000 nominallı əskinasın sahəsinə bərabər olan 200 damalı

CƏDVƏL №-2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

Bank sistemində pulların

ekspertizasının təşkili və aparılması

Qaydalarına Əlavə №-3

50 000 nominallı əskinasın sahəsinə bərabər olan 200 damalı

CƏDVƏL №-3

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

Bank sistemində pulların

ekspertizasının təşkili və aparılması

Qaydalarına Əlavə №-4

_______________________________________

Pulları ekspertiza üçün qəbul edən bank,

_______________________________________

Milli Bankın struktur bölməsi və ya qurumu

_______________________________________

Pulların ekspertizaya təqdim edilməsi barədə

ƏRİZƏ

Pulları təqdim edən _______________________________________________________________

Hüquqi şəxsin rekvizitləri (fiziki şəxs olduqda isə səxsiyyəti təsdiq edən sənədin rekvizitləri)

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

Pulların siyahısı (əlavə siyahı şəklində təqdim edilə bilər)

Nominal Seriya №-si

1.

2.

3.

Ümumi məbləği

Təqdim edən ______________________ _________

S.A.A. imza

Qəbul edən ______________________ _________

S.A.A. imza

Tarix _______

Bank sistemində pulların

ekspertizasının təşkili və aparılması

Qaydalarına Əlavə №-5

Azərbaycan Respublikası

Milli Bankının

_______________________

_______________________

Ə R İ Z Ə

__________________________________________________________ milli valyuta pul nişanları

həqiqiliyi şubhəli olan və/və ya səthi müəyyənləşdirilə bilinməyən

ekspertiza üçün göndərilir.

Pul nişanları Milli Bankın ___________________ __________________vasitəsi ilə göndərilir.

(MB struktur bölməsi)

Pullar aşağıdakı siyahı üzrə (əlavə tərtib olunmuş şəkildə təqdim edilə bilər) cəmi

_________________________________ məbləğində əlavə edilir.

(rəqəm və sözlə)

Nominal Seriya №-

1.

2.

3.

Məbləğ

Pulu təhvil verən __________________________________________________________________

Hüquqi şəxsin rekvizitləri (fiziki şəxs olduqda isə səxsiyyəti təsdiq edən sənədin rekvizitləri)

Pulların ekspertizaya təqdim edilməsinin səbəbləri ____________________________________

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

Rəhbər ________________

Baş mühasib ________________

Kassa müdiri ________________

Tarix ___________

Bank sistemində pulların

ekspertizasının təşkili və aparılması

Qaydalarına Əlavə №-6

Əskinasın səthini təyin etmək üçün __ №-li ekspertiza AKTI

Əskinasın nominalı

Seriya nömrəsi ______________

Əskinas _________ hissədən ibarətdir

Hissələri ______________ əskinaslara məxsusdur

eyni və ya fərqli

Tam örtülmüş damaların sayı _________________

ədədlə

Tam örtülməmiş damaların sayı _________________

ədədlə

Əskinasın saxlanılan hissəsinin

ümumi sahəsi (% ilə) _________________

RƏY

“Bank sistemində pulların ekspertizasının təşkili və aparılması Qaydalarının” 3.5 və 3.6 bəndlərinə əsasən əskinasın nominal dəyəri _________.

Əlavə ______ damalı cədvəl ( 1 səhifə)

Xəzinədar (ekspert)

Kassa müdiri (şöbə rəisi)

Bank sistemində pulların

ekspertizasının təşkili və aparılması

Qaydalarına Əlavə №-7

Milli pul nişanlarının saxtakarlıq əlamətləri barədə ___№-li ekspertiza AKTI

_____________ ________

Pul nişanının növü -

Nominal -

Seriya nömrəsi -

Ölçüsü -

Ümumi təsvir və texniki xüsusiyyətləri

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

Müəyyən edilmiş saxtakarlıq əlamətləri

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

NƏTİCƏ

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

Xəzinədar (ekspert)

Kassa müdiri (şöbə rəisi)

Bank sistemində pulların

ekspertizasının təşkili və aparılması

Qaydalarına Əlavə №-8

Millipul nişanlarının həqiqiliyi barədə

__ №-li ekspertiza AKTI

_____________ ________

Pul nişanının növü -

Nominal -

Seriya nömrəsi -

Ölçüsü -

Ümumi təsvir və texniki xüsusiyyətləri

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

Mühafizə elementləri

Kağızın mühafizə elementləri _______________________________________________________

_________________________________________________________________________________

Çap mühafizə elementləri __________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

Digər mühafizə elementləri ________________________________________________________

NƏTİCƏ

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

RƏY

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

Ekspert

Şöbə rəisi

Bank sistemində pulların

ekspertizasının təşkili və aparılması

Qaydalarına Əlavə №-9

Xarici valyuta əskinaslarında saxtakarlıq əlamətləri barədə __№-li ekspertiza AKTI

_____________ ________

Valyutanın növü -

Emitenti -

Nominalı -

Seriya nömrəsi -

Ölçüsü -

Ümumi təsvir və texniki xüsusiyyətləri

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

Mühafizə elementləri

Kağızın mühafizə elementləri _______________________________________________________

_________________________________________________________________________________

Çap mühafizə elementləri __________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

Digər mühafizə elementlər _________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

NƏTİCƏ

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

RƏY

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

Ekspert

Şöbə rəisi

Bank sistemində pulların

ekspertizasının təşkili və aparılması Qaydalarına

Əlavə № 10

1 Manat nominallı əskinazın sahəsinə bərabər olan 200 damalı

CƏDVƏL № 4

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Bank sistemində pulların ekspertizasının

təşkili və aparılması

Qaydalarına Əlavə № 11

5 Manat nominallı əskinazm sahəsinə bərabər olan 200 damalı

CƏDVƏL № 5

12345678910

Bank sistemində pulların ekspertizasının

təşkili və aparılması Qaydalarına

Əlavə №12

10 Manat nominalh əskinazın sahəsinə bərabər olan 200 damalı

CƏDVƏL № 6

123456789 10

Bank sistemində pulların ekspertizasının təşkili

və aparılması Qaydalarına

Əlavə № 13

20 Manat nominallı əskinazın sahəsinə bərabər olan 200 damalı

CƏDVƏL № 7

 12345678910

Bank sistemində pulların

ekspertizasının təşkili və aparılması

Qaydalarına Əlavə №14

50 Manat nominallı əskinazın sahəsinə bərabər olan 200 damalı

CƏDVƏL № 8

123456789

Bank sistemində pulların ekspertizasının

təşkili və aparılması 

Qaydalarına Əlavə №15

100 Manat nominallı əskinazın sahəsinə bərabər olan 200 damalı

CƏDVƏL № 9

123456789 10